Tuesday, November 15, 2011

Bona Hasusuran Ni Purba SIGUMONRONG

Pdt. Juandaha Raya Purba Dasuha
Parlobeini
Dob najalo surat ni Panitia hubangku namangindohon ase dihut diri mambatur sada makalah domu hubani sejarah asal-usul ni Sigumonrong on, mintor naahapkon do sedo hape na urah horjaonkon on, parlobei, halani hurang tumang do arsip na mambahas pasal Sigumonrong on. Tapi husubahon do laho hu Sondi manjumpahkon Bapa Jawasman Purba Sigumonrong manungkun pasal asal-usul ni Sigumonrong on anjaha dapot do hatorangan pasal ai. Ambahni ai nabasai do homa buku-buku na legan ampa hasil seminar kebudayaan Simalungun pasal silsilah marga Simalungun na sinurathon ni Pdt. J. Wismar sonai suratni Tuan Taralamsyah hubani Bapa Mansen Purba ondi (Jambi, 15 Nopember 1985) ampa Sinalsal pasal Harajaon Raya tahun 1933. Arap uhur sedo na laho mangajari untei marduri atap patidak habotohon diri barang na mangajari kiung marhuning. Ase riap patorsa, mangambahi na hurang, mangurangi na lobih ma hita domu hubani hinatangkasni bona hasusuranni Purba Sigumonrong on.
Morga i Simalungun

Gbr. Suku Kachin i Myamnar. Parbohi, parhiouni usih songon halak Batak, hunjon do nani asalni halak Batak sapari? Gbr. Suku Batak Toba i Sumatra Gbr. Prajurit Karo, 1900 (3 foto tidak berhasil diupload).

Bani sada tulisanni i majalah AB GKPS, Bapa Mansen Purba ondi ongga do manurathon “Aha do morga?” Nini bapa Mansen ondi, morga in na tang patuduhkon ia Simalungun aima anggo ihagoluhkon adat ampa budaya sonai sahap barang hajongjonganni salaku halak Simalungun. Budaya in do na tang patuduhkon ia morga in aima suku barang halak Simalungun. Nini bapa Mansen ondi homa in ma ase bahat do morga na legan hun simbalog na dob das i Simalungun on pe ase Simalungun ia, usihanni pori morga Sipayung hun Silalahi hinan, morga Sitopu hun Sitepu hinan sonai morga Purba Tambak hun Pagaruyung hinan atap morga Damanik Bariba na hun “Bariba’ hinan. Tapi pandapot ni bapa Mansen ondi ikoreksi Tuan Taralamsyah do. Nini bahasa morga dangkah na ibotoh hita sondahan on lang malo sobuton na hinan ai paima tahun 1900 janah naisobut ai mulgap dob tahun 1930 dob mungkah maju ma hakaristenon, halani dasar istilah Tobani: hus Samosir do ganup turunan ni Batak.
Tongon, angggo na tulimati morga i Simalungun ampa i Toba adong do na dos panurathononni deba, usihanni ma Sinaga ampa Purba. Na deba nari adong homa na iakui i Toba roh hus sidea, aima Damanik ampa Saragih. Tapi nini Tuan Taralamsyah sedo na sintong ai roh hun Toba tapi hun Simalungun on do na puar sanggah munsuh i Simalungun on puar hu deisa na ualuh das hun Toba. Gariada morga i Simalungun lang marnomor songon i Toba, halani huta do na tang patuduhkon hasusuranni morga i Simalungun. Ai anggo pajumpah samah Simalungun lang isungkun, “aha do morgamu?” tapi; “Parja do ham ?” Mase? Halani huta do napatuduhkon susurni sasahalak Simalungun, anjaha huta ai domma boi patuduhkon tibal hundulni itongah-tongah ni partuturan.
Bona Hasusuranni Sigumonrong
Humbani parsahapan pakon Bapa Jawasman Purba Sigumonrong pasal pardongni Purba Sigumonrong in ma dob adong jongjong harajaon Dolog Silou. Mangihutkon hatoranganni bapa ai humbani turi-turian ni nalobeini aima Ompung Tarianus Purba Sigumonrong ondi Purba Sigumonrong marbona hun Tingkos atap Cingkes i Kecamatan Dolog Silou sonari. Mangihutkon turi-turian ai, i Tingkos panorang ai domma adong morga Purba aima haturunanni Raja Dolog Silou anjaha lang homa adong ope tupangni morga Purba panorang ai pitah Purba do hansa. Paima roh pe Sipinangsori nalobeini Saragih Garingging hu Tingkos (hira-hira tahun 1427) rap pakon odoranni mangajak horbou Sinanggalutu (horbou ni bapani na itangkoni hun Tongging) domma jumpahsi i Tingkos ai morga Purba Sigumonrong. Anjaha sompat do mambuat boru Tarigan Gerneng ia i Tingkos. Ase dong pe igoran Purba Sigumonrong ai mangihutkon hatorangan ni bapa Jawasman Purba ai halani panggoranan ni halak do bani. Mungkahni nini na misir do marlajang sada anakni Raja Dolog marga Purba on hu Samosir aima Huta Sidaji. Ihuta ai itondur ma sada anakboru boru Simarmata. Sanggah na martunangan on ia ijai, tarlopus ma parlahouni sidea anjaha boratan rumah boru Simarmata on i huta Sidaji. Dob ibotoh anakni raja Dolog Silou on ai ihatahon ma hubani tunanganni on na maningon mulak do ia hu hutani i Tingkos halani domma mardilo bapa nini. “Husuruh pe holi odoran mangalop ho hu Tingkos” nini. Dob ai saud ma tongon mulak anakni raja Dolog on hu Tingkos. Das ia i Tingkos isuba ma use manondur panakboru hun Nagur aima boru Damanik na gabe puang bolon homa panorang ai i Dolog Silou. Lape saud ialop Bou Nagur in, hape maruhur ma Boru Simarmata nongkan na itadingkon i Sidaji mandapothon tunanganni anak ni Raja Dolog nongkan hu Tingkos. Marodoran ma homa Boru Simarmata on na domma boratan rumah nongkan manadingkon Samosir mandipari Tao Toba manjumpahkon Anakni Raja Dolog Silou on i Tingkos.

Gbr. Peta Tingkos (Cingkes) Pakon Hinohouni (Purba, 1985)(tidak diupload)
Tarsonggot ma Anakni Raja Dolog Silou dob ididahni Boru Simarmata tunanganni nongkan roh manjumpahkonsi i Tingkos marodoran homa pakon hasomanni. Halani maila ibotoh simbuei ibahen ma kohomanni i rumahni sada tinandaanni i lambungni rumahni. Dob ai lang piga dokah dob das Boru Simarmata on i Tingkos ai, tubuhan tuah ma anak dalahi. Halani iponopkon do na dob boratan rumah ai ia, ibahen ma anakni on ipamasuk hubagas gonrang na dob tolpus janah itampeihon hu atas para-para. Sonin ma laho painumhon ia ibuat ma niombahni na ibagas gonrang nongkan anjaha ipainum. Asal ilahoi sonai pakulah mambuat soban ma ia hun para-para ai, gabe seng ibotoh halak na dob tubuhan tuah do hape Boru Simarmata ai, hasoman ni na saodoran ai pe lang ibotoh na masa ai. Sonai ma das na satahun umurni anak na ibagas gonrang ai ibahen Boru Simarmata on. Halani seng ibotoh halak na masa ai, saud ma mambuat boru Anak ni Raja Dolog on hubani Bou Nagur nongkan anjaha tubuhan tuah anak dalahi homa, na gabe Raja Dolog Silou. Dob adong tolu tahun ibotoh halak ma use na dob adong do hape anak sikahanan ni Anak ni Raja Dolog on, aima tubuhni Boru Simarmata nongkan. Anakni on ma iangkat gabe Tuan Tingkos. Halani ai do ase igorani halak use ia Sigonrang, dokah-dokah use gabe Sigumonrong, anjaha bani halak Karo igoran Tarigan Gerneng. Ase dua ma anakni na tubuh i Tingkos legan inang, aima sikahanan tubuhni Boru Simamata hun Huta Sidaji Samosir nagabe Tuan Tingkos pakon tubuhni Bou Nagur Damanik na gabe Raja Dolog Silou.
Odoranni Boru Simarmata nongkan soh ma homa i Tingkos ai anjaha saor pakon parhuta ai, sidea on deba iboruhon Tuan Tingkos do, anjaha ai do mungkahni ase adong ma ijai morga Ginting Simarmata. Mangihutkon hatorangan na ibabou in, skema ni tarsonon ma mungkahni Sigumonrong paima das hu Raya.

Gbr. Skema Ginmparni Sigumonrong hun Tingkos (tidak diupload)
Parraratni Purba Sigumonrong
Songon na dob iarbishon nongkan gabe Tuan Tingkos do ibahen Raja Dolog Silou tubuhni Boru Simarmata nongkan anjaha marginompari ma homa, hun Tingkos on ma homa na gabe morga Tarigan Gerneng na deba laho hu Karo anjaha i Karo pe iparhatongon sidea do na hun Simalungun on do hasusuranni sidea. Anjaha das sadarion mangihutkon hatoranganni Bapa Jawasman Purba adong ope rumah parsadaanni morga Purba Sigomonrong/Tarigan Gerneng i Tingkos ai na igoran Rumah Anjung-anjung ni Tarigan Gerneng, aima Purba Sigumonrong. Anggo i huta Tingkos on, age Tarigan Gerneng ia, anggo pajumpah pakon Purba Sigumonrong marsahap Simalungun do sidea. Sonai homa anggo roh Purba Sigumonrong hu Tingkos iparpala-palai do homa marsahap Karo anggo roh ma Tarigan Gerneng, songon Targer na i Saribu Dolog (bapani Sori Ria Tarigan Gerneng) sipata marsahap Karo, sipata Simalungun.
Songon nabinotohta Puang Bolon Harajaon Dolog Silou aima Panakboru Raya do. Dob lang be mangalop Bou Nagur Damanik be Dolog Silou na gabe Puang Bolon i Dolog Silou, hun Raya ma use Raja Dolog Silou mangalop Puang Bolon aima Bou Saragih Garingging. Janah mangihut ma homa deba hasusuranni Tuan Tingkos on hu Raya sanggah horja adat maralop boru in. Deba lanjar soh tadingan do i Raya anjaha iangkat Raja Raya Saragih Garingging ma sidea gabe Anakboru Raya. Tapi mangihutkon hatoranganni bapa Jawasman Purba, tingki parborhatni Sipinangsori hun Garingging (panorang ai pitah sampalan parmahanan do hansa ijai lape adong huta) marajakan Horbou Sinanggalutu riap pakon odoranni, sompat do ia tuluy hu Tingkos (hira-hira tahun 1427) janah mambuat boru Tarigan Gerneng ijai (dong do rumah ni tondongni Sipinangsori on i Tingkos goranni Rumah Muntei) janah bani pardalananni laho hu Raya dihut do mangodorhon homa morga Sigumonrong (tingki i Ajinembah pe Sipinangsori on domma gati hape Sigumonrong pakon Sitopu on marhasoman pakon Sipinangsori on rup marmahan horbou), hun Tingkos soh ma lobei odoranni Sipinangsori on i Purbatua anjaha dong homa do mangihut parhuta ai, das i Hinalang dong homa mangihut, sonai ma lambin ganjangni ma odoran ai dob das i Raya Simbolon aima hira-hira tahun 1428. Panorang aima homa Sipinangsori soh i Raya Simbolon anjaha gabe juak-juakni Raja Nagur iurupi hasomanni saodoran nongkan. Ipudianni ari gabe Raja Goraha ni Raja Nagur do Sipinangsori on na pabolanghon homa Harajaon Nagur anjaha dokah-dokah gabe raja do use i Raya Simbolon ai dob marbija pakon Sumbayak na dob lobei adong i Raya. Mungkahni maruntol do Sipinangsori on manondur Bou Nagur Damanik halani lang sai marosuh Bou Nagur on hubani Sipinangsori. Halani sadalanan do nongkan parroh ni Sipinangsori riap pakon Sigumonrong pakon Sitopu, isuruh Sipinangsori ma parlobei Sitopu on gabe Siholang martondur Bou Nagur in, tapi tong do muntul. Dob ai isuruh ma use Sigumonrong manggantih Sitopu on gabe Siholang, ai pe ase dapotsi Bou Nagur in. Mangihutkon hatorangan ni Bapa Jawasman Purba Sigumonrong, na pandei do Sigumonrong on mambuat uhurni Bou Nagur ai ase ra Bou ai bani Sipinangsori. Saud ma tongon marhajabuan Sipinangsori hubani Bou Nagur ai anjaha iangkat ma gabe Raja Goraha Nagur (panorang ai lape Raya goranni huta ai tapi Dusun Nagur do).
Dob ai mambuat boru ma homa Sigumonrong hubani Panakboru Raya janah iangkat raja Raya ma Sigumonrong gabe Anakboru Sikahanan ni Raja Raya na gabe sibotoh anjaha siatur pardalan ni paradaton ni Harajaon Raya, Sigumonrong ma naigoran homa Bona ni Andarni Rumah Bolon Raya. Lang malo padalanon adat i Raya anggo lang tiba Anakboru Raya Purba Sigumonrong. Ai do ase sibotoh adat i Raya sasintongni morga Purba Sigumonrong do. Tiap adong pe na marsalisih samah Garingging i Rumah Bolon Raya mambahen mamungkah huta nabaru Garingging songon na hu Raya Humala ampa Simbou Kehen totap do iboban Purba Sigumonrong na gabe Anakboru Huta i huta pinungkahni ai, sonai homa na hu Mampu pe.
Khusus i Pamatang Raya, Anakboru Raya manipat do manorus morga Purba Sigumonrong ampa Sitopu tapi tang Sikahanan ma tong Purba Sigumonrong, hatahonon Anak Boru Jabuni Raja Raya ma manipat morga Purba Sigumonrong i Rumah Bolon Raya. Humbani Ompung namargoran Maradat das hu Jorbaik torus hu Mariam (mardingat goranni mariam ni Ompung Jarbaik na i Sialang Buah sanggah munsuh Rondahaim pakon Bulanda) das hu Tarianus manorus do mangalop Panakboru ni Raja Raya hun Rumah Bolon Raya. Anakni Tarianus ma Jawasman, Mansen, Ned Riahman ampa Sarmedi anjaha anakni Jawasman aima Jerry Purba Sigumonrong pandoding ai, ase domma adong siotikanni humbai Maradat das hu niombahni Jerry Purba Sigomonrong 7 sundut i Raya. Bani Sinalsal tahun nomor 31/Oktober 1933/Thn II halaman 11-12 bani daftar ni gamot-gamot ampa pagawai ni raja Raya tarsurat do goran Atam Poerba na gabe wakil ni Anakboru Raya (Gamot Raja i Pamatang Raya) pakon goran Ganma Poerba nagabe Anakboru Rumah ampa Djoha Sitopoe nagabe Anakboru Balei; haduasi on jabatanni aima Gamot i Rumah Bolon Raya.
Bani skema pardongni Anakboru Raya nabinotoh humbani hatorangan na ibabou in tarsonon ma:

Gbr. Sket Ginomparni Anakboru Raya (tidak diupload; bisa dilihat di blog sigumonrong19 (tidak diupload)
Hun Rumah Bolon Raya na i Pamatang Raya mamungkah huta ma hasusurani Purba Sigumonrong on aima Anakboru Raya Sikahanan hu Huta Partayuban. Deba homa hu Raya Panribuan na ipudian ni ari, Sigumonrong na i huta ai marhuta i Raya Bayu mangayaki pasar Siantar-Saribudulok na dob ibuka Bulanda bani tahun 1910 anjaha iaspal tahun 1917 (Tideman, 1922). Sonai homa na hu Dolog Hasian na ginomparni misir marhuta hu Mampu. Sigumonrong na hun Longkung minsah deba hu Harajaon Dolog Silou halani iporang Tuan Rondahaim hutani sidea (hira-hira tahun 1870) aima hu huta Marubun ampa Nagori Dolog. Huta Marubun ai sandiri dobni isobut Marubun Longkung mardingat huta Longkung Raya natinadingkon ni sidea. Tarbarita do homa barita pasal “Sosak Tuan Longkung” ampa doding “Haporasni sin Longkung”. Anggo naparloei in gan halani sanggah maridi Tuan Longkung i tapian, ibuat puang-puang pakeanni gabe sosak ia mandarat hun tapian ai. Anggo i Marubun Longkung manipat do pangulu morga Sigumonrong i huta ai. Hun Marubun Longkung on ma deba minsah hu Parbutaran i Harajaon Tanoh Jawa, ijai pe gabe pangulu do homa Sigumonrong anjaha sanggah pambukaan kobun ijai bahat do morga na hun Toba na masuk gabe Sigumonrong i huta ai, tapi ipudian ni ari mulak ma use sidea gabe Sitorus dob jongjong PIR (Perkebunan Inti Rakyat), ongga do homa Sigumonrong par huta Parbutaran on gabe anggota DPRD Simalungun tahun 80-an. Sonari tontu domma roh bolagni hinamkamni parmerapni morga Purba Sigumonrong on, lang pitah i Simalungun tapi domma das hu Medan, Jakarta pakon huta-huta na legan.

Gbr. Tuan Hapoltakan pakon Gamotni Harajaon Raya, na jongjong no 4 hun siambilou aima Mariam Purba Sigumonrong (Foto tahun 1907)(tidak diupload. Bisa dilihat pada blog Sigumonrong19)
Paima natutup dear do napadas ijon tonahni Bapa Mansen Purba ondi, hot ma hita bani hasomalan/adat ni Simalungun pasal morga on. Huta do na gabe panontu partuturan ni hita na samorga i Simalungun sedo nomor (sikahanan, sianggian) songon na masa i Toba. Panggorani morga i Simalungun aima marihutkon hutani do, halani ai do tandani hita na sahasusuran. Tontu bani Purba Sigumonrong huta na tang hasusuranni i bona aima Huta Tingkos (Cingkes nini halak Karo) na i Dolog Silou, hunjai ma hu Raya anjaha hun Raya mopar das hu deisa naualuh. Tarsonon ma panggoranion ni Sigumonrong marihutkon huta:
1. Sigumonrong Tingkos (Cingkes).
2. Sigumonrong Pamatang Raya/Partayuban.
3. Sigumonrong Ratongah.
4. Sigumonrong Sinondang.
5. Sigumonrong Raya Panribuan.
6. Sigumonrong Raya Bayu.
7. Sigumonrong Sirpang Dalig Raya.
8. Sigumonrong Dolog Hasian.
9. Sigumonrong Mampu.
10. Sigumonrong Naga Tongah.
11. Sigumonrong Bawang.
12. Sigumonrong Bahapal.
13. Sigumonrong Bah Bolon.
14. Sigumonrong Longkung.
15. Sigumonrong Marubun Longkung.
16. Sigumonrong Parbutaran.
17. Sigumonrong Sindar Raya.
18. Sigumonrong Sipispis.
19. Sigumonrong Nagori Dolog.
20. Pakon nalegan.
Pangujungini
Songon naarbishon nongkan, legan do partuturan banta songon Toba, anggo Toba anggo Sihombing pori tondongni ganupan Sihombing partondongkononni ma. Tapi anggo hita Simalungun lang sonai, tibal ni parhundul do patuduhkon partuturanta domu hubani si Tolu Sahundulan Lima Saodoran ai (Suhut, Tondong, Boru, Tondong ni Tondong pakon Boruni Boru/Anakboru Mintori). Boi do samah Sigumonrong loulou bani paradaton hape legan tutur. Gariada boi do ipartondong Sigumonrong morga Sigumonrong atap iboruhon Sigumonrong morga Sigumonrong domu bani tibalni parhundul bani paradaton. Songon sontoh nabuat bani hatorangann Bapa Mansen Purba Sigumonrong ondi, “Nai ma ijia sanggah marujung goluhni Lawei Pan Robin par Jl Cahaya, hinabaluhonni Botou Boru Sigumonrong Bahapal. Age Sigumonrong (Bahapal) do tondong, tong do Sigumonrong (Mampu) na gabe Boru bani horja in, ai Tondong ni Sigumonrong Mampu do Lawei ondi). Halani ai pori ninta, sada (marhasadaon) do samah Sigumonrong, ipajongjong hita homa Tumpuan Sigumonrong (pakon boru ampa panogolan), anggo bani horja adat marsibuat hundulan ni bei do ai romban hubani parhundul (partongah jabuon) ni bei.” Horasma banta.
Pematangsiantar, 12 Nopember 2011
Referensi
Purba, Mansen. Sigumonrong Parhuta Ja Do Ham http://sigumonrong19.blogspot.com/2009_02_01_archive.html. iakses 11/11/2011.9.54 AM.
Purba, Herman. 1985. Kerajaan Silou. Bandung: UAI Press.
Purba, TBA. 1967. Sedjarah Keturunan Silou. Pematangsiantar: Percetakan HKBP.
Purba, TBA, 1982. Sejarah Simalungun. Pematangsiantar: Percetakan HKBP.
Saragih, Taralamsyah. 1981. Saragih Garingging. Medan.
Saragih, Taralamsyah. 1985. Surat hubani Mansen Purba i Medan, isurathn hun Jambi.
Tideman. 1922. Simoeloengoen. Leiden.
Wawancara
Djawasman Purba Sigumonrong (80) niombah sikahananni Tarianus Sigumonrong ondi i Sondiraya.
Catatan dari blog: catatan kaki tidak diupload. Untuk yang membutuhkan dapat kami kirim via email.